เสวนา "มองอนาคตปลากัดอมไข่กระบี่ กับความอยู่รอดบนถิ่นอาศัยนอกเขตอนุรักษ์”

เสวนา "มองอนาคตปลากัดอมไข่กระบี่ กับความอยู่รอดบนถิ่นอาศัยนอกเขตอนุรักษ์”

วันพฤหัสบดีที่ 12 มิถุนายน พ.ศ. 2568

ณ ห้องประชุมธารา โรงแรมมาร์ริไทม์ ปาร์ค แอนด์ สปา รีสอร์ท อ.เมือง จ.กระบี่

สมาคมอนุรักษ์นกและธรรมชาติแห่งประเทศไทย จัดงานเสวนาเชิงวิชาการ “มองอนาคตปลากัดอมไข่กระบี่กับความอยู่รอดบนถิ่นอาศัยนอกเขตอนุรักษ์” ซึ่งจัดขึ้นภายใต้โครงการ “การมีส่วนร่วมของชุมชนเพื่อปกป้องปลากัดอมไข่กระบี่ (Betta simplex)” ซึ่งเป็นสัตว์หายากเฉพาะถิ่นที่มีสถานภาพใกล้สูญพันธุ์อย่างยิ่ง (Critically Endangered: CR) ตามบัญชีขององค์การระหว่างประเทศเพื่อการอนุรักษ์ธรรมชาติหรือ IUCN Red List 

"ปลากัดอมไข่กระบี่" ซึ่งมีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Betta simplex เป็นปลาเฉพาะถิ่นที่อาศัยอยู่ในลำธารเล็ก ๆ ตามแนวเทือกเขาหินปูนในจังหวัดกระบี่เท่านั้น ปลาเพศผู้จะมีสีสันที่สวยงามเช่นเดียวกับปลากัดอื่นๆ คือมีครีบชายน้ำและหางที่มีขอบสีดำและฟ้า นอกจากนั้นด้วยพฤติกรรมอันน่าทึ่งของปลาชนิดนี้คือ เมื่อแม่วางไข่ พ่อปลาจะทำหน้าที่อมไข่และลูกๆไว้ในปากประมาณ 12-15 วัน ซึ่งในระหว่างนี้พ่อปลาจะไม่กินอาหารเลย โดยมีจำนวนตัวต่อครั้งที่ฟักออกมาประมาณ 25-50 ตัว นับเป็นความมหัศจรรย์ของพฤติกรรมที่หายากในปลาน้ำจืดของประเทศไทย และยิ่งตอกย้ำถึงคุณค่าทางธรรมชาติที่ไม่ควรมองข้าม

ในงานเสวนานี้ ผู้เข้าร่วมจะได้รับฟังข้อมูลล่าสุดจากผลการสำรวจภาคสนาม ซึ่งพบว่า ปลากัดอมไข่กระบี่มีแหล่งอาศัยตามธรรมชาติเพียงไม่กี่แห่งในเขต อำเภอเมืองกระบี่ และ อำเภออ่าวลึก เท่านั้น โดยเฉพาะพื้นที่ “คลองสระแก้ว” และ “พรุท่าปอม-คลองสองน้ำ” ที่ยังคงพบลูกและพ่อแม่พันธุ์ บ่งชี้ให้เห็นถึงความสำคัญในการอนุรักษ์พื้นที่ต้นน้ำธรรมชาติจากภูเขาหินปูน ปัจจุบันภูเขาหินปูนในเขตจังหวัดกระบี่หลายแห่งมีความเสี่ยงต่อการถูกทำลายจากอุตสาหกรรมหิน ซึ่งจะไม่เพียงกระทบต่อแหล่งอาศัยของปลากัดอมไข่กระบี่แต่หมายถึงแหล่งต้นน้ำสำคัญที่ผลิตน้ำดิบของชาวกระบี่ด้วยเช่นกัน

นอกจากการสูญเสียถิ่นอาศัยแล้ว อีกประเด็นที่ต้องมีการเฝ้าระวังคือการเสื่อมคุณภาพของน้ำและพื้นที่ริมน้ำในถิ่นอาศัย เพราะปลาชนิดนี้ต้องการสภาพแวดล้อมที่เหมาะสม เช่น น้ำด่าง ใส และ มีค่าออกซิเจนละลายสูง ซึ่งทำให้ไม่สามารถอยู่รอดในแหล่งน้ำทั่วไปได้เลย ซึ่งการจะอนุรักษ์ปลาชนิดนี้นอกจากดูแลถิ่นอาศัยและคุณภาพน้ำแล้ว ต้องดูแลรวมไปถึงพื้นที่ริมน้ำซึ่งมีพืชชนิดต่าง ๆ อาศัยอยู่และพืชในน้ำซึ่งปลาชนิดนี้ต้องใช้อาศัยหลบภัยด้วย ซึ่งการรักษาคุณภาพน้ำให้ดีเพื่อปลากัดนั้นหมายถึงแหล่งน้ำดิบที่มีคุณภาพเพื่อใช้ในการบริโภคและอุปโภคของชาวกระบี่ด้วย

อีกปัจจัยคุกคามที่สำคัญ คือการถูกจับเพื่อใช้ประโยชน์ในพื้นที่และส่งขายในตลาดปลาสวยงาม โดยปัจจุบันนี้ แม้ว่าจะมีการห้ามส่งออกปลากัดอมไข่กระบี่ไปขายต่างประเทศ แต่ก็ยังมีการจับเพื่อขายในประเทศอยู่ ซึ่งในส่วนนี้ควรมีการส่งเสริมให้เพาะปลากัดอมไข่กระบี่เพื่อป้อนตลาดปลาสวยงาม เพราะปลาชนิดนี้จริง ๆ แล้วเป็นปลาที่เพาะเลี้ยงไม่ยาก ซึ่งจะเป็นรายได้เสริมให้กับเกษตรกรในท้องที่อีกทางหนึ่ง 

ดังนั้น เจตจำนงการจัดงานเสวนาครั้งนี้จึงมุ่งเน้นการแลกเปลี่ยนองค์ความรู้ระหว่างนักวิชาการ หน่วยงานภาครัฐในท้องถิ่น ผู้นำชุมชน ชาวบ้าน และสื่อมวลชน เพื่อร่วมกันกำหนดแนวทางการอนุรักษ์เชิงรุกที่เกิดจากพลังของชุมชนต้นทางทรัพยากรนั้น โดยไม่ต้องรอการประกาศเป็นเขตอนุรักษ์หรือเขตคุ้มครองทางกฎหมาย ซึ่งอีกนัยยะหนึ่งหมายถึง พื้นที่อนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพนอกเขตพื้นที่คุ้มครอง : Other Effective area-based Conservation Measures (OECMs) #OECMs #พื้นที่อนุรักษ์นอกเขตอนุรักษ์